U prethodnim tekstovimaopisali smo prolaktinom i somatotropinom kao dva najčešća funkcionalna tumora hipofize. Od ostalih funkcionalnih tumora opisat ćemo još kortikotropinom, jer se preostala dva tumora gonadotropinom i tireotropinom pojavljuju izuzetno rijetko. Kortikotropinom je tumor koji se razvija iz kortikotropnih ćelija hipofize. Uloga kortikotropnih ćelija je izlučivanje hormona adrenokortikotropina ( u daljem tekstu ACTH ) koji kontroliše rast i funkciju nadbubrežnih žlijezda, tako da pojačano izlučivanje ACTH iz tumora hipofize uzrokuje rast nadbubrežnih žlijezda ( slika 1 ) i pojačano izlučivanje hormona koje one proizvode, prije svega kortizola. Povaćano izlučivanje hormona kortizola ima različite uzroke i sindrom koji nastaje zbog hipersekrecije kortizola od strane nadbubrežnih žlijezda naziva se Kušingov ( Cushingov ) sindrom. Prepoznavanje simptoma Kušingovog sindroma je važno, ne samo zbog pravovremenog dijagnosticioranja tumora hipofize kao mogućeg uzroka, nego i zbog toga što jedan broj karcinoma drugih tkiva takođe izlučuje ACTH što je često prvi znak prisustva ove bolesti.
Kušingov ( Cushingov ) sindrom
Pod Kušingovim sindromom medicina podrazumjeva svako stanje u kojem je organizam dugotrajno izložen pojacanom djelovanju hormona nadbubrežnih žlijezda. Kortizola, kao najvažniji hormon nadbubrežnih žlijezda, danas ima široku primjenu u medicini. Koristi se kod autoimunih oboljenja, alergija, nekih kožnih bolesti, upala, a kako ima imunosupresivno djelovanje ( smanjuje imunitet ), danas je nezamjenjiv nakon transplantacije organa, jer smanjuje imuni odgovor i omogucuje organizmu da prihvati transplantirani organ. Upotreba kortizola ima i svoje kontraindikacije, a najvažnija je pojava Kušingovog sindroma, tako da je danas najcešci uzrok ovog sindroma upotreba hormona kortizola u terapijske svrhe.
Pojedini tumori koji ne pripadaju endokrinom sustavu takode mogu da proizvode ACTH ( ektopicno lucenje hormona ). Ova osobina cesto se surece kod karcinoma jajnika, gušterace, pluca, štitnjace, crijava, timusa, a ponekad i kod karcinoma prostate. Posljedice lucenja ACTH iz ovih karcinoma je pojacana produkcija kortizola iz nadbubrežnih žlijezda i pojava Kušingovog sindroma. Na prisustvo ovih karcinoma cesto ukazuje i pojacano tamnjenje kože. Uzrok tome je cinjenica da se ACTH poslije odredenog vremena pod uticajem enzima cijepa na MSH ( hormon stimulacije melanocita ), što stimuliše melanocite iz kože prizvode pigment melanin koji potice tamnjenje kože. Kako je izlucivanje ACTH iz ovih karcinoma cesto puno vece nego ono koje proizvodi adenom hipofize i tamnjenje kože je izraženije što može biti prvi znak prisustva ovih zlocudnih tumora.
Kušingov sindrom koji nastaje neovisno o izlucivanju ACTH iz hipofize susrecemo kod nekih tumora same nadbubrežne žlijezde. Najcešce su to dobrocudni tumori ( adenomi ) kore nadbubrežnih žlijezda, a nerijetko i karcinom nadbubrežne žlijezde pojacano izlucuje kortizol.
Slika 1 nadbubrežne žlijezde
Kušingova bolest
Kušingova bolest danas se izucava kao poseban entitet u sklopu Kušingovog sindroma, a definiše se kao pojacano izlucivanje ACTH iz hipotalamo-hipofizne regije uslijed prisustva funkcionalnog tumora koji se razvio u ovoj regiji. Najcešce se javlja u žena izmedu 20 i 50 godina, dok se kod muškaraca rijetko dijagnosticira. U preko 80% slucajeva radi se o mikroadenomu cija velicina rijetko prelazi 5mm, dok se makroadenomi dijagnosticiraju u oko 15% slucajeva. Povišena razina kortizola cesto je pracena i visokim vrijednostima muških spolnih hormona koje osim testisa kod muškaraca proizvode i nadbubrežne žlijezde kod oba spola. Simptomi se razvijaju postepeno tako da se bolest dijagnosticira relativno kasno. Visoke vrijednosti kortizola udružene sa pojacanom produkcijom muških spolnih hormona kod žena izazivaju neplodnost, neredovne menstruacije, pojavu akni i dlakavost, dok kod muškaraca
Kušingova bolest izaziva impotenciju, propadanje testisai smanjenu produkciju testosterona iz njih. Cesto je prvi simptom bolesti debljanje sa nagomilavanjem masnog tkiva na licu ( facies lunata ), vratu i u predjelu stomaka ( slika 2 ). Kako kortizol dovodi do pojacane razgradnje bjelancevina dolazi do propadanja mišica ruku i nogu, koža se tanji, izražena je slabost stjenki kapilara što se manifestuje modricama po tijelu koje nastaju pri najmnjem pritisku. Na koži trbuha ispod pazuha i na dojkama javljaju se strije ( slika 3 ) kao posljedice defekta potkožnog tkiva. Ovisno o razini kortizola kod oboljelih
su cesti i psihicki poremecaji. Obicno se radi o depresiji nesanici ili smaljenoj koncentraciji, a ponekad su prisutne halucinacije i sklonost samoubistvu. Šecerna bolest se otkriva kod cetvrtine bolesnika, a cesto je prisutna hipertenzija koja je jedan od glavnih uzroka smrti oboljelih od Kušingove bolesti. Dijagnoza bolesti se postavlja laboratorijskim pretragama a potvrduje magnetnom rezonancom ( MR ). Primarno lijecenje je kirurško i kod oko 80% lijecenih nakon nekoliko sedmica dolazi do bitnog poboljšanja zdravstvenog stanja, ali kako adenom hipofize izaziva blokadu normalnih kortikotropnih stanica, oboljelima nakon operacije i do dvije godine treba davati kortizol, buduci da je to vrijeme potrebno da se celije hipofize, koje normalno izlucuju ACTH, oporave. Medikamentno lijecenje rijetko se koristi, a kad se to cini onda je to ili priprema za operaciju, ili nastavak lijecenja nakon neuspješnog kirurškog zahvata. Od alternativnih nacina lijecenja spomenut cemo biljne preparate za adenom hipofize koji su opisani na ovoj web stranici.
